Öncelikle pusulaya ihtiyacımız var çünkü artık derinlere inip doğruyu yanlışı irdeleyecek vaktimiz yok. Pusula olarak ise yapay zekâ etiğine ilişkin dünyadaki ilk küresel standart olan UNESCO’nun Yapay Zekâ Etiğine İlişkin Tavsiye Kararı ihtiyacımız olan temeli ve bakış açısını sunuyor. Üstelik bu çerçeve, Kasım 2021’de biz de dahil olmak üzere UNESCO’nun 193 üye devleti tarafından da oy birliğiyle kabul edildi.
Tavsiye’nin merkezinde, ilerleyen sayılarda tek tek inceleyeceğimiz ve yapay zekâ sistemlerinin insanlığın, bireylerin, toplumların ve çevrenin yararına çalışmasını sağlayacak temelleri oluşturan dört temel değer ve on temel ilke yer alıyor.
DEĞERLER:
- İnsan Haklarına, Temel Özgürlüklere ve İnsan Onuruna Saygı, Koruma ve Teşvik
- Barışçıl, Adil ve Birbirine Bağlı Toplumlarda Yaşamak
- Çevrenin ve Ekosistemlerin Gelişiminin Desteklenmesi
- Çeşitliliğin ve Kapsayıcılığın Sağlanması
ON TEMEL İLKE:
1. Orantılılık ve Zarar Vermeme
YZ sistemlerinin kullanımı, meşru bir amaca ulaşmak için gerekli olanın ötesine geçmemelidir. Bu tür kullanımlardan doğabilecek zararları önlemek amacıyla risk değerlendirmesi yapılmalıdır.
2. Güvenlik ve Emniyet
İstenmeyen zararlarla (güvenlik riskleri) saldırılara karşı savunmasız kalma durumları (emniyet riskleri) önlenmeli ve gerekli önlemler alınmalıdır.
3. Özel Hayatın Gizliliği ve Veri Koruma Hakkı
YZ yaşam döngüsü boyunca mahremiyet korunmalı ve teşvik edilmelidir. Ayrıca, yeterli veri koruma çerçeveleri oluşturulmalıdır.
4. Çok Paydaşlı ve Uyarlanabilir Yönetişim ile İş Birliği
Veri kullanımı konusunda uluslararası hukuk ve ulusal egemenliklere saygı gösterilmelidir. Devletler, kendi topraklarında üretilen veya bu topraklardan geçen verileri düzenleme hakkına sahiptir. Bunun yanı sıra, YZ yönetişiminde kapsayıcı yaklaşımlar için farklı paydaşların katılımı sağlanmalıdır.
5. Sorumluluk ve Hesap Verebilirlik
YZ sistemleri denetlenebilir ve izlenebilir olmalıdır. İnsan hakları normlarıyla çelişmemesi ve çevresel refaha tehdit oluşturmaması için gözetim, etki değerlendirmesi, denetim ve gerekli özen mekanizmaları uygulanmalıdır.
6. Şeffaflık ve Açıklanabilirlik
YZ sistemlerinin etik biçimde kullanılabilmesi, şeffaflık ve açıklanabilirliklerine bağlıdır. Örneğin, bir kararın YZ tarafından yönlendirildiği durumlarda insanlar bunun farkında olmalıdır. Ancak şeffaflık ve açıklanabilirlik düzeyi, bağlama uygun olmalı; mahremiyet, güvenlik ve emniyet gibi diğer ilkelerle çelişmemelidir.
7. İnsan Denetimi ve Nihai Karar Yetkisi
Üye Devletler, YZ sistemlerinin nihai insan sorumluluğunu ve hesap verebilirliğini ortadan kaldırmasına izin vermemelidir.
8. Sürdürülebilirlik
YZ teknolojileri, sürdürülebilir kalkınma hedefleri de dâhil olmak üzere sürekli gelişen hedefler doğrultusunda “sürdürülebilirlik” etkileri açısından değerlendirilmelidir.
9. Farkındalık ve Dijital Okuryazarlık
Kamuoyunun YZ ve veri konularındaki anlayışı, açık ve erişilebilir eğitim, sivil katılım, dijital beceriler ve YZ etiği eğitimi, medya ve bilgi okuryazarlığı yoluyla teşvik edilmelidir.
10. Adalet ve Ayrımcılık Yapmama
YZ aktörleri, sosyal adalet, eşitlik ve ayrımcılık yapmama ilkelerini teşvik etmeli; YZ’nin faydalarının herkes için erişilebilir olmasını sağlayacak kapsayıcı yaklaşımlar benimsemelidir.
Aysu Dericioğlu Egemen